Монголчууд эвтэй байхдаа хүчтэй

1921 оны цагаан сарын өмнө Нийслэл хүрээг эзэлж байсан хар хятадын 15000 цэрэг Брон Унгернээс зугтаад Хиагт хотод бүгээд байхад нь Монгол туургатны 10000 орчим хүнтэй нэгдсэн арми бут цохисон түүхтэй. Тухайн үед Халх Монголоос төдийлөн их цэрэг дайчилагдан оролцоож чадаагүй байдаг. Зэвсэг хэрэглэл сургуулилалт ахуйн байдлаас болж 500 орчим цэргүүд цугларсан тоо бий. Өвөрмонголын харчин, хорчин, өөлд, цахар олон тооны цэргүүд ирж байсан бөгөөд тэдний ихэнхи нь Богд хаант Монгол улсын үед 1913 оны Өвөрмонголыг хятадуудаас чөлөөлөх дайнд оролцож явсан туршлагатай цэргүүд байсан юм. Тухайн үедээ хятадын цэргүүдийг цагаан хэрэм давтал нь хөөсөн түүхтэй. Мөн түүнчлэн Хиагтыг чөлөөлөх тулаанд барга, буриад цэргүүд цөөнгүй байсан байна.
Тэдгээр цэргүүдийн ихэнхи нь цэргийн сургуульлалт сайтай байсан төдийгүй орос японы дайнд оролцож байсан байна.
Агын буриадаас 5000 цэрэг 3 ламтайгаар дэлхийн нэгдүгээр дайнд орж байсан нь том бэлтгэл сургуульлалт болсон байдаг. Орос японы дайнд Байгал нуурын буриадууд мөн их хэмжээгээр дайчилагдан оролцож байсан бөгөөд эдгээр цэргүүд ч мөн Хиагтыг чөлөөлөх тулаанд оролцсон байдаг.

Орос Японы дайнд оролцож байсан Буриадууд


Барга буриадын цэргийн хороо өөрийн гэсэн ийм сүлд дуутай байсан байна.
Сар шинийн өдөр

Самуун хятадуудыг дарсан

Нармай монголын цэргээ

Сэргэлэн олноо дагуулсан

Цэвээн түрүүн сүртэй

Цэцэн буугаа мөрөлсөн

Буриад монголчууд сүртэй

Хамаг цэргээ бишрүүлсэн

Хан баатар сүртэй

Хар хятадуудыг хороосон

Хайлаар баргууд хүчтэй

Цагын сайхныг авчирсан

Цагаан сарын өдрөө

Цаад хятадыг хөнөөсөн

Барга буриадын цэргээ

Зураг дээр Хиагтыг чөлөөлсөн Монгол туургатын цэргийн нэг хэсэг Харчин цэргийн цуваа харагдаж байна. Түүхийн номон дээр орос цэргүүд монгол дээл өмсөн тусалсан гэдэг нь худал зохиосон түүх юм. Цаг нь тулвал Монголчууд эвлэлдэн нэгдэж болдогын нэгэн жишээ нь энэ билээ.