Mobaligh - Хараал идсэн хот

Далайн түвшнээс дээш 2500 гаруй метрийн өндөр орших Бамиуан хот нь Чингис хааны байлдан дагуулалтын өмнө Ислам шашинтангуудын томоохон хотын нэг байсан.
Манай эриний эхэн үед Бамиуан хот нь шарын шашны төв хот байсан төдийгүй, дэлхий дээрх хамгийн том Буддагийн хөшөөг улаан хадан хясаанд сийлж хийснээрээ алдартай.
Буддагийн хөшөө нь өндрөөрөө 53 м эрх чөлөөний хөшөөнөөс өндөр, бясалгал хийсэн төрхтэйгээр сийлэгдсэн бөгөөд Монголчуудад тоногдохоосоо өмнө алтадсан хувцасаар гоёж, эрдэнийн чулууг шигтгэн урласан байжээ. Хажуугийн ханан дээр нь бүжиглэж байгаа хүмүүсийг дүрлсэлсэн урлагийн үнэтэй дурсгал байлаа.
Чингис хаан тухайн хотыг байлдахгүйгээр авна гэж найдаж байсан ч хотын удирдагч цаг алдалгүйгээр бэхлэлтийг сайн хийж, хүнс тэжээлээ сайн нөөцөлсөн байсан байна.
Хотын бэхлэлт хэрэм нь өндрийн дээр, эргэн тойрон хангалттай шидэх чулуу байхгүй байсан учраас Чингис хаанд бүслэхээс өөр арга байсангүй.
Лалын орон баян чинээлэг, хүчирхэг байснаас гадна бараг бүх хотууд нь монголын армиас давуу хүчтэй цэргийн ангиудтай байсан учраас Чингис хааны гол тактик цаг алдалгүйгээр хурдан шуурхай довтлох, нэгдэх боломж өгөлгүй замыг тосон байлдах байлаа.
Ийм ч учраас бат бөх хамгаалалт бүхий Бамиуан хотыг бүрэн бүсэлж, эхний хоног сүрийг өдүүлэн дайрсны дараагаар цөөн цэргийг хотыг манан үлдээж, өөрөө гол хүчээ авч Валиан хотын зүг хөдөлжээ.
Валиан хотын бэхлэлт Вамиуанаас илүү байсан ч уулархаг газар оршдог учраас монголчуудын хувьд бэхлэлтийг эвдэх боломж ихтэй байсан тул удалгүй буулгаж авсан байна.
Харин энэ хооронд Вамиуан хотыг бүслэлтийг удирдаж байсан Чингис хааны хамгийн их итгэл хүлээлгэдэг байсан ач, Цагаадайн том хүү Мүтүгэн шархдан нас барсаныг сонссон Чингис хаан асар их хилэгнэсэн бөгөөд гол хүчийг авчирч тулааныг өөрийн биеэр удирдан нэг өдрийн дотор буулган авч чаджээ.
Энэ тулаанд Монголчууд хамгийн их хохирол амссан юм.
Хотыг бүрэн буулгаж авсаны дараагаар ганц ч хүнийг амьд үлдээгээгүйгээс гадна нохой, муурыг хүртэл алж, хотын бүх байшинг галдан шатаасны дараагаар эргэн тойронд нь байх тариалангийн газар дахин ногоон ургамал ургуулахгүйн тулд давс цацан хэдхэн хоногийн дотор бүрэн цөлжүүлж чадсан байна. Үүнийг Монголчууд Мобилг буюу хараал идсэн хот гэж нэрлэдэг байна.
Ийм тохиолдол Москвагийн ойролцоох жижиг Колома хотыг авах тулаанд мөн адил нэгэн ач нь алагдсанаар Мобилг болгосон юм.
Одоо хүртэл Бамиуан хотын хуучин туурин дээр хот байгуулагдаагүй, эргэн тойрон бүрэн цөлжсөн байдалтай байдаг.